“In de schuldhulpverlening komen we steeds vaker mensen tegen die onbemiddelbaar zijn”, begint Jorn zijn verhaal. “Dat zijn mensen die weinig middelen en veel financiële stress hebben. Zij worden zodanig opgeslokt door hun financiële situatie dat er geen mentale ruimte overblijft om aan andere levensdomeinen te werken. Vaak kunnen wij ook niet veel voor hen betekenen. We kunnen ervoor zorgen dat ze een voordelig telecomcontract afsluiten of een goedkopere woning vinden, maar dat volstaat niet. Ook een collectieve schuldenregeling is niet altijd de juiste oplossing.”

Kortom: de huidige oplossingen zijn niet waterdicht en middelen zijn broodnodig om écht iets aan schulden te kunnen doen. Daarom zet stad Antwerpen met een nieuw project in op schuldsanering. “Begin 2022 hebben we een proefproject opgestart voor zo’n driehonderd klanten”, zegt Jorn. “Zij kunnen gebruik maken van drie hulpvormen: een saneringskrediet, een saneringsbudget en – in uitzonderlijke gevallen – een gedeeltelijke schuldovername.”

Drie hulpvormen

“Een klant kan een saneringsbudget krijgen. Dat is een maandelijks budget van 150 euro dat voor verschillende doeleinden gebruikt kan worden. Een klant kan het bijvoorbeeld gebruiken om schulden beter af te betalen, maar ook als extra leefgeld. We bekijken samen met de klant wat de beste keuze is.”

“Daarnaast is ook een saneringskrediet mogelijk. Dat is een renteloze lening van maximaal 1800 euro waarmee een klant bepaalde schulden kan afbetalen”, gaat Jorn verder. “Wij betalen de schulden in één keer af aan de schuldeisers en de klant betaalt ons het bedrag terug. Op welke termijn, dat hangt af van de financiële mogelijkheden van de klant.”

“We hopen dat deze hulpvormen veel mensen vooruit helpen, maar we zijn ons ervan bewust dat sommige klanten meer hulp nodig hebben. Daarom voegen we nog een derde hulpvorm toe aan het project: een gedeeltelijke schuldovername. We kunnen een deel van de schulden – maximaal 3600 euro – overnemen als klanten onbemiddelbaar zijn. Dat gebeurt meestal na ongeveer één jaar, wanneer zij het budget en het krediet al ontvangen hebben.”

Toekomstperspectief

De doelstelling van het project? De schuldenlast verlichten en klanten opnieuw een toekomstperspectief bieden. “De kracht van een toekomstperspectief is niet te onderschatten”, verklaart Jorn. “Het project moet ervoor zorgen dat mensen meer financiële ruimte en minder stress hebben. Zo kunnen ze ergens naartoe werken en zijn ze in staat om volwaardig participeren aan de huidige maatschappij.”

“We hebben ons laten inspireren door Nederland, maar kiezen voor een aanpak die past bij Antwerpen. De kredietbanken in Nederland kiezen er bijvoorbeeld voor om de volledige schuldenlast in één keer af te betalen aan de schuldeisers. Wij kiezen ervoor om maar een deel af te betalen omdat we ervan overtuigd zijn dat het wegnemen van de schulden op zich geen oplossing is.”

Criteria en voorwaarden

Niet iedereen kan zomaar deelnemen aan het project. Klanten moeten aan een aantal criteria voldoen om recht te hebben op een van de drie hulpvormen. “We selecteerden enkel klanten met een lopend traject – in schuldbemiddeling of budgetbeheer – voor schuldsanering”, vertelt Jorn. “Ze moeten uiteraard schulden hebben én het is ook belangrijk dat zij inkomsten hebben. Die inkomsten kunnen voortkomen uit werk, maar een werkloosheidsuitkering, een ziekte-uitkering of een leefloon volstaat ook.”

“We hebben de groep afgebakend om het project beheersbaar te houden, maar uitzonderingen kunnen uiteraard afzonderlijk bekeken worden. Daarnaast willen we mensen financieel stimuleren om sneller de stap naar werk te zetten. Activering of werkbereidheid zijn daarom belangrijke voorwaarden. Ook wanneer een klant bijvoorbeeld een ziekte-uitkering ontvangt, wordt er verwacht dat hij – in overleg met de arbeidsarts – bekijkt wat de mogelijkheden zijn.”

Niet alle schulden

Hetzelfde geldt voor de schuldsoorten: niet alle soorten schulden komen in aanmerking voor een krediet of een overname. “Strafrechtelijke schulden, fiscale schulden of schulden aan de stad Antwerpen komen bijvoorbeeld niet in aanmerking”, aldus Jorn. “Andere schulden – zoals kredietschulden of medische schulden – zijn wel geschikt voor het project. We zien bijvoorbeeld dat veel mensen telecomschulden hebben en hopen van die schulden af te raken.”

“Daarnaast houden we ons hart vast wegens de stijgende energieprijzen. We hopen dat het project ook daarbij kan helpen. Mensen kunnen het saneringsbudget van 150 euro bijvoorbeeld gebruiken om de torenhoge energiefacturen mee af te betalen."

Grondig onderzoek  

Wat als een klant beslist om de begeleiding stop te zetten, en het krediet niet afbetaalt? “Dan gaat het dossier terug langs de gewone weg van invordering”, zegt Jorn. “Uiteraard willen we dat koste wat het kost vermijden. We weten dat we een risico nemen door mensen in maatschappelijk kwetsbare posities een lening te geven. Maar het is de verantwoordelijkheid van de maatschappelijk werker en het overleg screening schuldhulpverlening om een grondig onderzoek te doen en het risico vooraf in te schatten. Het traject moet goed lopen vooraleer een klant kan deelnemen aan het project. Zo hopen we wanbetaling – en de mogelijke gevolgen – te vermijden.”

Politieke besluitvorming

Wie een project schuldsanering wil lanceren, moet natuurlijk eerst het bestuur overtuigen. Ook bij stad Antwerpen is er politieke besluitvorming aan te pas gekomen. “Er zijn heel wat voorbereidende gesprekken aan vooraf gegaan”, bevestigt Jorn. “We beschikken over cijfers van de schuldenproblematiek op lokaal niveau en konden daarmee aantonen dat een nieuwe aanpak nuttig kan zijn. We zijn in gesprek gegaan met het bestuur en hebben hen overtuigd door te beargumenteren waarom zo’n project een meerwaarde zou zijn.”

Projectevaluatie

Het project is momenteel volop aan de gang en loopt pas af in december 2023. “Daarna staat er evaluatie op de planning. Maar zelfs nu kunnen we al bepaalde conclusies trekken”, besluit Jorn. “Zo zien we dat er momenteel veel budgetten worden toegekend en dat er minder kredieten worden uitbetaald. Een extra buffer lijkt heel belangrijk te zijn. We mogen dat niet onderschatten. 150 euro kan een groot verschil maken voor onze klanten.”

“Daarnaast is de Karel de Grote hogeschool bezig met een onderzoek naar de effectiviteit van het project schuldsanering. Ze onderzoeken of schuldsanering écht een effect heeft op het stressniveau van de klanten die deelnemen aan het project. Uiteraard hopen we dat het voor velen een verschil kan maken.”

(Foto Markus Spiske via Unsplash)